Cyganie – wyjdźmy poza stereotyp!

Słowo „cygan” w języku polskim

Uderza mnie, jak pejoratywnie pojmowane jest słowo „cygan” w języku polskim. Większość z nas reaguje podobnie, gdy słyszy to słowo. Dlaczego? Dlaczego Cyganie kojarzą się nam ze skrajnościami – z matkami i dziećmi żebrzącymi na ulicy albo z mężczyznami obwieszonymi złotymi łańcuchami, którzy noszą ubrania Gucci i jeżdżą mercedesami? Nawet Słownik Języka Polskiego PWN jednoznacznie utrwala to negatywne przekonanie w swojej definicji słowa „cygan”:

cygan[1] (włóczęga, koczownik; śniady, ciemnowłosy mężczyzna) -na, -nie; ci -nie, -nów

cygan (krętacz, kłamca) -na, -nie; te -ny, -nów

Ten sam słownik przytacza również potoczne znaczenia tego słowa, które wydają się dość dosadne:

cygan

pot.«o kimś, kto prowadzi nieustabilizowany lub wędrowny tryb życia»
pot.«o człowieku mającym śniadą cerę i ciemne włosy»
pot.«o kimś, kto kłamie i oszukuje»

Potrafię się zgodzić z pierwszym opisem. Dwa kolejne wyjaśnienia natomiast są, mówiąc delikatnie, kontrowersyjne. Mój mąż ma śniadą cerę oraz ciemne włosy. Czy to oznacza, że można go porównać z Cyganem? Może i tak, ponieważ owo porównanie nie byłoby dla niego w żadnym wypadku obelgą. Faktem jest, że mój mąż pochodzi z Filipin, gdzie 99% ludności można opisać w ten sposób.

Czy też można jednoznacznie utożsamić Cygana z kimś, kto kłamie i oszukuje? Moim zdaniem jest to krzywdząca generalizacja. Ilu z nas tak naprawdę zostalo oszukanych przez znajomych czy współpracowników, czy też, posługując się logiką powyższego słownika, ludzi o białej cerze i jasnych włosach, a ilu przez Cyganów? Osobiście miałam jedną odosobnioną nieprzyjemną sytuację z Cyganką i na słowach się skończyło. W świetle powyższego wierzę, że warto zastanowić się następnym razem, kiedy będziemy skłonni do utożsamiania Cygana z oszustem.

[1] Słownik Języka Polskiego PWN, wersja online: https://sjp.pwn.pl/slowniki/cygan.html

flamenco Romowie

Bogata historia i folklor cygański

Wszystkie powyższe interpretacje słowa „cygan” nawet w najmniejszym stopniu nie uwzględniają międzynarodowej i międzykulturowej rzeczywistości, w której żyje ta niesamowicie barwna grupa ludzi. Są to potomkowie tych, którzy zdecydowali się opuścić rodzinne ziemie indyjskie przed X w. i poszli w świat.

Cyganie żyją w wielu krajach na świecie, a w Europie reprezentowani są przez Sintów (Niemcy), Manuszów (Francja), Cale (Hiszpania; Kaale również w Finlandii), a także przez Cyganów angielskich. W samej Polsce istnieją cztery szczepy cygańskie: Polska Roma, Kelderasza, Lowari oraz Bergitka Roma. Każda grupa posiada swój własny dialekt, historię i sposób życia.

W Hiszpanii natomiast (szczególnie w południowej części, w Andaluzji) Cyganie uważani są za wspaniałych muzyków i śpiewaków flamenco, jakże ciekawego oraz trudnego rodzaju muzyki i tańca. Ta ostatnia grupa jest mi szczególnie bliska, ponieważ mieszkam w południowej Andaluzji, a moje dzieci chodzą z potomkami cygańskimi do szkoły. Choć zdarzały się niesnaski (jak to w życiu), społeczność cygańska jest tu zasymilowana i pozytywnie odbierana. Myślę, że o tej różnorodności warto by było wspomnieć podczas definiowania słowa cygan. Być może spowodowałoby to osłabienie uprzedzeń, które pokutują w świadomości wielu z nas.

Cygan flamenco

Naród romski

Warto również wiedzieć, że określenie Romowie, które jest tak popularne w Polsce oraz funkcjonuje równoważnie ze słowem „Cygan”, ma zasadniczo pozytywne konotacje. Otóż w 1971 r. Międzynarodowy Komitet Cyganów ogłosił, że słowo „Romowie” będzie się tyczyło wszystkich szczepów cygańskich na całym świecie. W ten sposób dano początek narodowi, który pomimo rozsiania w wielu zakątkach kuli ziemskiej, funkcjonuje jako jedność i daje poczucie silnej więzi. Romowie posiadają własną flagę, a także oficjalny hymn.

Społeczność romska jest doskonałym tematem do dyskusji nad stereotypami; dyskusji, która jest ważna szczególnie na terenie Europy. Odrzućmy albo choćby wyjrzyjmy poza stereotyp Cygana, który wcale nie musi być utożsamiany z wszelkim złem, lecz raczej z ciekawą i barwną kulturą, z której i my możemy zaczerpnąć dużo dobrego.

Jeśli zaciekawił Cię ten temat, polecam lekturę następujących artykułów: